Κωνσταντίνος Καβάφης - Η Σατραπεία - The Satrapy

Rembrandt - Daniel and Cyrus before the Idol Bel

Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος

για τα ωραία και μεγάλα έργα

η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα

ενθάρρυνσι κ’ επιτυχία να σε αρνείται·

να σ’ εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,

και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.

Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις,

(η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις),

και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,

και πηαίνεις στον μονάρχην Aρταξέρξη

που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,

και σε προσφέρει σατραπείες και τέτοια.

Και συ τα δέχεσαι με απελπισία

αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.

Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει·

τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,

τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε·

την Aγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.

Aυτά πού θα σ’ τα δώσει ο Aρταξέρξης,

αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία·

και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

The Satrapy
What a misfortune, although you are made
for fine and great works
this unjust fate of yours always
denies you encouragement and success;
that base customs should block you;
and pettiness and indifference.

And how terrible the day when you yield
(the day when you give up and yield),
and you leave on foot for Susa,
and you go to the monarch Artaxerxes
who favorably places you in his court,
and offers you satrapies and the like.

And you accept them with despair
these things that you do not want.

Your soul seeks other things, weeps for other things;
the praise of the public and the Sophists,
the hard-won and inestimable Well Done;
the Agora, the Theater, and the Laurels.
How can Artaxerxes give you these,
where will you find these in a satrapy;
and what life can you live without these.

Constantine P. Cavafy (1910)

George Barbanis

Χαμομηλάκι: 26-4-2014

Ανάλυση

«Ο ποιητής δεν υπονοεί κατ’ ανάγκην τον Θεμιστοκλέα ή τον Δημάρατον, αλλ’ ούτε και άνθρωπον πολιτικόν [...] Το υπονοούμενον πρόσωπον είναι εντελώς συμβολικόν. το οποίον δέον να παραδεχθώμεν μάλλον ως ένα τεχνίτην ή και επιστήμονα [...] Αξιοσημείωτος είναι ο εν παρενθέσει στίχος «η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις» [στ. 8], ο οποίος αποτελεί την βάσιν ολόκληρου του ποιήματος.» (Καβάφης)

Η Σατραπεία είναι ένα ψευδοϊστορικό ποίημα του Καβάφη, εμπνευσμένο από την τακτική κάποιων σημαινόντων Ελλήνων να καταφεύγουν στους βασιλιάδες της Περσίας, όταν συνειδητοποιούσαν πως οι συμπολίτες τους δεν αναγνώριζαν την αξία και την προσφορά τους.

Προσωπικότητες όπως ο Θεμιστοκλής (πολιτικός και στρατηγός, νικητής στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, 480 π.Χ., που εξοστρακίστηκε από τους Αθηναίους το 471 π.Χ. και κατέφυγε στον Αρταξέρξη) και ο Δημάρατος (βασιλιάς της Σπάρτης μέχρι το 491 π.Χ., κατέφυγε στην αυλή του Δαρείου Α΄, όταν έχασε την εξουσία με την κατηγορία ότι δεν ήταν γνήσιο παιδί του Αρίστωνα). Οι Πέρσες υποδέχονταν τους Έλληνες αποστάτες και τους προσέφεραν πλούσια δώρα, με αντάλλαγμα την παροχή πολύτιμων πληροφοριών και υπηρεσιών κατά των Ελλήνων.

Ο Καβάφης αξιοποιεί την ιστορική αυτή πραγματικότητα για να διευρύνει την επιλογή της εύκολης λύσης, του συμβιβασμού και της εγκατάλειψης των δυσεπίτευκτων ιδανικών, σε άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως είναι η τέχνη και η επιστήμη.

Το ποίημα αυτό είναι πολύ πιθανό να έχει γραφτεί με βάση την πολύ προσωπική εμπειρία του ποιητή, ο οποίος προκειμένου να διασφαλίσει ένα σταθερό εισόδημα, έγινε υπάλληλος του Υπουργείου Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου στο τμήμα των Αρδεύσεων. Η ανάγκη του ποιητή να αισθάνεται μια σχετική ασφάλεια ως προς τα οικονομικά του, τον οδήγησε σε μια επαγγελματική απόφαση που είχε μεγάλο κόστος στην Τέχνη του. Ό,τι ουσιαστικό είχε να προσφέρει ο Καβάφης εντοπίζεται στην ποίησή του και όχι στην εργασία του στο Υπουργείο.

«Τι ακριβά που με κόστιζαν εμένα οι μικρές μου πολυτέλειες. Για να τες αποκτήσω βγήκα απ’ την φυσική μου γραμμή κ’ έγινα ένας κυβερνητικός υπάλληλος (τι γελοίο), και ξοδιάζω και χάνω τόσες πολύτιμες ώρες την ημέρα (στες οποίες πρέπει να προστεθούν και οι ώρες καμάτου και χαυνώσεως που τες διαδέχονται). Τί ζημιά, τί ζημιά, τί προδοσία.» (Καβάφης)

Η Σατραπεία, βέβαια, πέρα από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς της αρχαίας Ελλάδας που αποτελούν το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο βασίζεται το ποίημα, και πέρα από την προσωπική εμπειρία του ποιητή, έχει πολλές προεκτάσεις και αγγίζει πολλούς ανθρώπους. Η έλλειψη ευκαιριών και η ανάγκη διασφάλισης της καθημερινής διαβίωσης, οδηγούν πολλούς ανθρώπους να εγκαταλείψουν την πραγματική τους κλίση και τα πραγματικά τους ενδιαφέροντα, προκειμένου να ασχοληθούν με κάτι που μπορεί να μην τους αρέσει ή να τους ικανοποιεί, αλλά τους εξασφαλίζει τα αναγκαία.

Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος

για τα ωραία και μεγάλα έργα

η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα

ενθάρρυνσι κ’ επιτυχία να σε αρνείται∙

Ο ποιητής απευθύνεται σε κάποιο υποτιθέμενο άτομο, σε δεύτερο πρόσωπο, ώστε να ενισχύσει την αίσθηση κάθε αναγνώστη πως το ποίημα απευθύνεται στον ίδιο. Η χρήση του β΄ ενικού προσώπου είναι βασικό χαρακτηριστικό των ποιημάτων του Καβάφη που έχουν διδακτική χροιά.

Είναι μεγάλη συμφορά, λέει ο ποιητής, να είσαι φτιαγμένος για τα ωραία και τα μεγάλα έργα, να έχεις την ικανότητα να δημιουργήσεις κάτι σπουδαίο αν οι δεξιότητες και οι δυνατότητές σου αξιοποιηθούν σωστά, αν σου δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία να δείξεις την αξία σου, αλλά η άδικη τύχη σου να σου αρνείται συνέχεια την πολυπόθητη επιτυχία, την πολύτιμη εκείνη ευκαιρία που θα σου έδινε την απαραίτητη ενθάρρυνση για να δείξεις πόσο σπουδαία μπορεί να είναι η προσφορά σου.

Η τραγική αυτή αντίθεση ανάμεσα στις ικανότητες που έχει ένα άτομο και στο γεγονός ότι δεν του δίνεται η ευκαιρία να τις αξιοποιήσει, παρουσιάζεται σε όλες τις εποχές, όπως άλλωστε και στις μέρες μας, όπου νέοι άνθρωποι ενώ θέλουν και μπορούν να προσφέρουν σημαντικά πράγματα στον τομέα τους, παραμένουν ανενεργοί, καθώς δεν τους δίνεται η ευκαιρία.

να σ’ εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,

και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.

Βέβαια, πέρα από την έλλειψη ευκαιριών, η οποία δεν ελέγχεται από το ίδιο το άτομο, υπάρχει και η προσωπική ευθύνη, από την οποία το άτομο δεν απαλλάσσεται.

Ο ποιητής δηλώνει πως συχνά το άτομο εμποδίζεται στην πορεία του προς την επιτυχία από ευτελείς, ασήμαντες συνήθειές του, από μικροπρέπειες αλλά και αδιαφορίες. Το ίδιο το άτομο, δηλαδή, είναι πολύ πιθανό να ευθύνεται για την αδυναμία του να επιτύχει στη ζωή του, γιατί μπορεί να είναι εγκλωβισμένο σε ασήμαντες συνήθειες που δε θέλει να τις θυσιάσει ή δε δείχνει αρκετή αποφασιστικότητα προκειμένου να πετύχει το στόχο του.

Κατά τον ποιητή, είναι κάποτε αναγκαίο οι άνθρωποι να πρέπει να θυσιάσουν μικρές απολαύσεις ή να βελτιώσουν πτυχές της προσωπικότητάς τους για να φτάσουν στην επιτυχία. Οπότε, όσοι δεν είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν κάποια πράγματα, δεν μπορούν τελικά να επιτύχουν τα όνειρά τους. Άλλωστε, οτιδήποτε αξίζει πραγματικά, είναι δύσκολο να επιτευχθεί χωρίς αρκετές προσωπικές θυσίες και προσπάθειες.

Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις,

(η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις)

...............

η συνέχεια εδώ: latistor